Vĩnh Long: Thượng tọa Sơn Ngọc Huynh chia sẻ chuyên đề “Phật Giáo Nam Tông Khmer” tại khóa Kiết đông lần III – Khu vực tỉnh Bến Tre (cũ)

PSO – Sáng ngày 24/11/2025, Tại khóa Kiết Đông lần III (Chùa Viên Minh, khu vực tỉnh Bến Tre cũ) diễn ra buổi thuyết giảng chuyên đề “Phật giáo Nam Tông Khmer “ do Thượng tọa Sơn Ngọc Huynh – UV HĐTS, Phó Trưởng BTS GHPGVN tỉnh Vĩnh Long (Phụ trách Phật giáo Khmer) trình bày - Đã thu hút sự quan tâm đặc biệt của chư hành giả và những người yêu mến văn hóa Phật giáo. Không chỉ là một bài pháp thoại, đây còn là hành trình dẫn người nghe trở về miền văn hóa sâu thẳm của đồng bào Khmer Nam Bộ – nơi Phật giáo Nam Tông không chỉ là tín ngưỡng, mà còn là linh hồn của cộng đồng.

Trong phần mở đầu, Thượng tọa đã cung cấp đến hội chúng những thông tin khái quát về Phật giáo Nam Tông Khmer – từ nền tảng hình thành của Giáo hội cho đến hành trình truyền bá và phát triển của hệ phái Phật giáo này.

Giáo Hội Phật giáo Tăng Già Nguyên Thủy Việt Nam – một trong 9 tổ chức Phật giáo đã thống nhất thành lập Giáo hội Phật giáo Việt Nam vào tháng 11/1981 tại chùa Quán Sứ, Thủ đô hà Nội. Là nhịp cầu nối kết truyền thống Phật giáo gần 2.000 năm đồng hành cùng dân tộc. Trong đó, Phật giáo Nam Tông Khmer giữ vai trò nổi bật, gắn bó sâu sắc với cộng đồng Khmer các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long.

Theo Thượng tọa Sơn Ngọc Huynh, Phật giáo Nam Tông khởi nguồn từ Ấn Độ, theo dấu chân các nhà truyền giáo vượt biển đến Sri Lanka, Myanmar, Thái Lan, rồi men theo dòng Mekong vào Campuchia và lan rộng vào miền Tây Nam Bộ. Sự tiếp nhận trọn vẹn của đồng bào Khmer đã hình thành nên hệ thống Phật giáo Nam Tông Khmer – một sắc thái văn hóa độc đáo và bền vững.

Từ thế kỷ IV, Phật giáo Nam Tông đã bén rễ ở Đồng bằng sông Cửu Long. Đến cuối thế kỷ XIX, hầu hết phum, sóc của người Khmer đều có chùa thờ Phật. Có 462 chùa Nam Tông Khmer với hơn 8.500 vị sư tu học, tập trung chủ yếu ở 9 tỉnh thành miền Tây. Trà Vinh – với 143 ngôi chùa – trở thành “trái tim” của Phật giáo Nam Tông Khmer tại Việt Nam.

Đối với đồng bào Khmer, Phật giáo được xem là “Quốc giáo” người Khmer, nên Phật giáo Khmer chi phối toàn bộ đời sống của người Khmer, không chỉ ở lễ hội Phật giáo mà cả ở lễ hội truyền thống dân gian cũng đều gắn liền với các sư sãi và với chùa. Mọi lễ hội đều mang tính chất thiêng liêng, trang trọng, nó không chỉ là dịp để vui chơi giải trí mà trước hết là để làm phước theo đúng nghĩa của từ “Bund”. Các nghi thức trong lễ hội thường gắn liền với truyền thuyết nhuốm đầy tinh thần Phật giáo nên rất được người Khmer gìn giữ và truyền tụng cho con cháu.

Qua đó, nhận  thấy rằng Phật giáo Khmer có những nét đặc trưng lớn đến đồng bào khmer như sau:

1. Kiến trúc – tinh hoa của người Khmer gửi vào mái chùa:

Trong phần trình bày đầy cuốn hút, Thượng tọa đã giới thiệu nét đặc trưng của kiến trúc chùa Nam Tông Khmer – một kiệt tác nghệ thuật dân gian. Chùa được xây dựng quay theo hướng Đông – Tây. Chánh điện nổi bật với mái ngói đỏ, đỉnh tháp cong vút, cửa rộng thoáng và những mảng tường được trang trí bằng các tích truyện Phật giáo rực rỡ sắc màu. Hai thần hộ pháp đứng uy nghi nơi tam cấp, bảo hộ cho ngôi chùa và cộng đồng. Bên trong chánh điện, tượng Phật đặt trang trọng ở phía Tây, nhìn về hướng Đông – biểu tượng cho trí tuệ soi đường cho chúng sinh.

2. Kho tàng lễ hội phong phú – nơi lưu giữ bản sắc Khmer:

Đối với người Khmer, Phật giáo không chỉ là tôn giáo, mà là “quốc giáo” – nơi mọi lễ hội, tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng đều quy tụ. Trong năm, đồng bào Khmer có các lễ hội lớn, trong đó phần lớn bắt nguồn từ truyền thống Phật giáo Nam Tông.

Ba lễ hội lớn của người Khmer gồm: Chôl Chnăm Thmây (Tết cổ truyền mừng năm mới); Sen Đôn Ta (lễ cúng ông bà tổ tiên); Ok Om Bok (lễ cúng trăng linh thiêng, gắn liền với văn hóa mùa màng).

Bên cạnh đó, Phật giáo Khmer có 7 lễ hội truyền thống lớn: Lễ Phật đản (Bund Visaka Bochesa); Lễ Nhập hạ (Bund Chôl Vessa); Lễ đặt cơn vắt (Phchum bund): Lễ Xuất hạ (Bund Chênh Vassa); Lễ dâng Y Cà Sa (Bund Kathina); Lễ kiết giới (Bund Bon chôôs seima); Lễ an vị tượng Phật (Bund Phuthea Piseak).

Tất cả các lễ hội Phật giáo Khmer đều được tổ chức long trọng tại chùa với sự tham gia đông đảo của đồng bào. Mỗi lễ hội không chỉ là dịp vui chơi, mà còn là hành động làm phước, nuôi dưỡng tâm thiện lành theo tinh thần “Bund” của Phật giáo.

3. Ngôi chùa – điểm hội tụ của đời sống văn hóa Khmer:

Thượng tọa Sơn Ngọc Huynh nhấn mạnh: Trong đời sống người Khmer, chùa không chỉ là nơi tu học của sư sãi, mà còn là trung tâm văn hóa, giáo dục, và xã hội của cả cộng đồng. Từ sala – nơi hội họp, hành lễ; thư viện – kho tàng kinh sách; các lớp học chữ Khmer cho trẻ em; đến tháp cốt và lò hỏa táng – nơi hoàn tất hành trình đời người… tất cả đều được gói gọn trong khuôn viên chùa.

Chùa là nơi hun đúc đạo đức, duy trì phong tục, và giữ gìn bản sắc dân tộc. Bởi vậy, người Khmer từ lúc sinh ra cho đến khi rời cõi đời, mọi nghi thức đều gắn liền với bóng dáng ngôi chùa và chư Tăng.

4. Vai trò của sư sãi – người giữ lửa văn hóa Khmer:

Trong cộng đồng Khmer, sư là hiện thân của trí tuệ và đạo đức. Người dân tôn kính sư như thầy, như bậc hướng đạo. Các vị sư không chỉ tu học mà còn là người cố vấn văn hóa, dạy chữ, dạy đạo lý, tham gia tổ chức lễ hội và hướng dẫn cộng đồng trong nhiều lĩnh vực đời sống.

Một điểm đặc biệt trong văn hóa Khmer - mỗi bé trai đều được khuyến khích xuất gia một thời gian để báo hiếu cha mẹ và trưởng thành về nhân cách. Đó là môi trường rèn luyện đạo đức, để khi trở về đời sống bình thường, họ trở thành những công dân tốt, sống thiện lành và có trách nhiệm.

Kết thúc buổi học, Qua bài giảng chư hành giả khóa Kiết Đông càng thấu hiểu hơn sức sống mãnh liệt của Phật giáo Nam Tông Khmer – một hệ thống giáo lý đã hòa quyện, thấm sâu vào tâm hồn và bản sắc của đồng bào Khmer suốt hàng nghìn năm. Từ giáo dục, nghệ thuật, kiến trúc, văn hóa, đến ứng xử cộng đồng… mọi phương diện của đời sống người Khmer đều được nuôi dưỡng bởi tinh thần từ bi – trí tuệ của đạo Phật. Tất cả mang lại giá trị bền vững của Phật giáo Nam Tông Khmer. Mà còn là dòng mạch nguồn chảy mãi trong đời sống đồng bào Khmer – đồng hành cùng sự phát triển của cộng đồng hôm nay và mai sau.

Hình ảnh ghi nhận thêm: 

Ban TT-TT PG tỉnh Vĩnh Long