Về Huế thăm chùa

Về Huế. Không phải đến, không phải đi. Mà về! Mặc dù tôi không sinh ra và lớn lên ở Huế. Chỉ nghe “về Huế” thôi mà đã thấy lòng xao xuyến, bâng khuâng, nao nao rồi.

Lần về Huế năm 2008, tôi dự Tuần lễ Văn hóa Phật giáo lần đầu tiên tổ chức tại đây. Dịp này, tôi gặp các anh Cao Huy Thuần, Nguyên Ngọc, Bửu Ý, Trần Đình Sơn, Ngô Viết Nam Sơn… cùng các Thầy xứ Huế mà tôi hằng quý mến, với những buổi thuyết giảng dưới bóng chùa Từ Đàm. Lần đó, tôi trình bày đề tài Thiền và Sức khỏe.

Là một bác sĩ y khoa, với cái “khoa học thực nghiệm” của mình, tôi đã nghiền ngẫm và thực hành thiền An-ban-thủ-ý – Quán niệm hơi thở – Anapanasati mà Đức Phật dạy trong Kinh Tứ Niệm Xứ. Tôi tin đó là “Con đường độc nhất – trực tiếp – dẫn tới thanh tịnh cho chúng sanh, diệt trừ khổ ưu, thành tựu chánh trí, chứng đắc Niết Bàn.”

Nhờ cái học y khoa, tôi biết:

– Hơi thở vào thở ra không phải do tôi muốn hay do tôi “làm chủ”, mà do áp suất trong phổi.

– Trung khu hô hấp nằm ở hành tủy, bên ngoài vỏ não, chẳng dính gì đến cái “tâm”.

Vì vậy, có thể nói hơi thở chẳng phải là ta, chẳng phải của ta, chẳng phải tự ngã của ta. Nói cách khác, nó ở ngoài ta, nó chẳng cần ta.

Thế nhưng, hơi thở lại nối Thân với Thọ, nối Thọ với Tâm, nối Tâm với Pháp. Tôi thấy:

Không có Thân thì sao có Thọ?

Không có Thọ thì sao có Tâm?

Không có Tâm thì sao thấy được Pháp?

Vì vậy, Thân hành niệm, trong đó niệm hơi thở là thiết yếu. Ở đâu mà chẳng phải thở? Lúc nào mà chẳng phải thở? Bốn phút không thở thì đã không còn sự sống.

Cho nên, dù có nhiều pháp thiền lấy quán thọ, quán tâm, quán pháp làm chính, thì tôi vẫn nghĩ quán thân phải là cốt lõi, và chọn quán niệm hơi thở làm đề mục chính trong Thiền định. Từ đó mà thấy Vô thường, Khổ, Vô ngã, Không, Duyên sinh, Thực tướng, Vô tướng…

Tôi may mắn, sau cơn bệnh thập tử nhất sinh phải mổ sọ não gần ba mươi năm trước, đã học được Bát Nhã Tâm Kinh, Kim Cang… Từ đó mà thấy được con đường tiếp cận đưa Phật pháp vào đời từ Tứ Diệu Đế, Bát Chánh Đạo… Trong đó, để có Chánh kiến, Chánh tư duy thì phải từ Chánh niệm, Chánh định.

Tôi học Phật lõm bõm và từng bước tự nghiền ngẫm, tự thực hành. Có người hỏi “bổn sư” của tôi là ai, tôi nói: “Bổn sư của tôi cũng là bổn sư của mọi người – Đức Phật Thích Ca Mâu Ni.”

Năm ngoái, tôi gặp Sư cô K.N trong một khóa tu Thiền. Sư cô nói rằng năm 2008 đã có dịp nghe tôi nói về Thiền và Sức khỏe ở chùa Từ Đàm và rất ấn tượng.

Mấy năm sau, tôi lại có một buổi nói chuyện về “Một nếp sống hạnh phúc” ở Huế, có hơn 200 người đến dự, đông hơn dự kiến. Có các Thầy, các Ni, các anh chị em trí thức, văn nghệ sĩ, nhà giáo, bác sĩ, sinh viên, bạn đọc… Người quen đã lâu, người mới biết, người chưa từng gặp bao giờ nhưng đã thấy thân thiết từ lâu qua những trang sách.

Mọi người đến không phải để nghe về “một nếp sống hạnh phúc” chi đâu!

Nếp sống hạnh phúc – bạn biết đó – đâu cần phải nói, phải nghe… ở Huế.

Về với Huế, bản thân mình tự dưng cũng thấy tràn một niềm vui đằm thắm, hiền hòa; một thứ hạnh phúc dễ thương với nắng, với gió, với dòng sông, với ngọn núi, với món ăn, cây cầu, con đường, bóng cây, bờ cỏ… Cho nên, đến là đến với nhau - là tay bắt mặt mừng.

Lại nhớ một dịp khác, tôi được mời nói về đề tài “Đức Phật – Bậc Y Vương” tại Trung tâm Văn hóa Phật giáo Liễu Quán. Đức Phật là một Nhà khoa học, một “Thầy thuốc vĩ đại” - không chỉ chữa nỗi đau mà còn chữa nỗi khổ của kiếp người - nên vẫn được xưng tụng là Đại Y Vương.

Phật từng dặn dò: “Đừng vội tin ta, hãy đến thử và nếm.” Nói cách khác, hãy thực hành, hãy thể nghiệm, hãy trải nghiệm rồi hẵng tin. Con đường Phật pháp cũng chính là con đường Y học:

Từ “nhìn, sờ, gõ, nghe” về cuộc đời, về kiếp người; thấy rõ những triệu chứng, những hội chứng; từ đó đưa ra một chẩn đoán chính xác về nguyên nhân và đề xuất những cách trị liệu hiệu quả.

Có khi cần liều thuốc đặc trị, có khi chỉ chữa triệu chứng để giảm đau, có khi phải phối hợp nhiều phương thuốc để dứt căn, để không tái phát. Mục tiêu cuối cùng vẫn là giúp con người giải thoát khổ đau, giải thoát sanh tử.

Buổi nói chuyện hôm ấy thật cảm động vì tôi gặp được nhiều bạn đồng nghiệp trẻ, và đặc biệt là Thầy Hải Ấn - trụ trì chùa Từ Đàm - người đã trang trọng giới thiệu “diễn giả” cũng là một đồng nghiệp, một bác sĩ.

“Hội chứng” thì đã rõ: Khổ.

Sinh, bệnh, lão, tử; oán tắng hội; ái biệt ly; cầu bất đắc; ngũ ấm xí thịnh…

Câu hỏi đặt ra: Vì đâu nên nỗi?

Vì Tập, nguyên nhân. Vì tham, sân, si; vì vô thường mà tưởng là thường; vì vô ngã mà tưởng là ngã; vì bất tịnh mà tưởng là tịnh… Nếu nhìn được qua bờ kia, từ bờ kia - đáo bỉ ngạn - thì đã khác!

Sinh bệnh học thì đã có Thập nhị nhân duyên:

Cái này có thì cái kia có. Cái này không thì cái kia không.

Vì nghiệp, vì duyên, vì nhân, vì quả. Trùng trùng duyên khởi…

Diệt không phải là triệt tiêu hay đè nén, mà là bộc lộ, là thấy rõ căn nguyên để “bốc thuốc đúng bệnh”, tùy cơ ứng biến.

Đạo – Bát Chánh Đạo không chỉ để trị liệu mà còn để bảo vệ và nâng cao sức khỏe, là nền tảng để thân tâm an lạc, để đạt đến sự giải thoát rốt ráo.

Các “Hạnh” của người thầy thuốc cũng phải học từ Bồ tát hạnh:

– Chân thành thì có Dược Vương

– Tôn trọng thì có Thường Bất Khinh

– Thấu cảm thì có Diệu Âm, Quán Thế Âm với nghìn tay nghìn mắt.

Ngoài những buổi trò chuyện, một người bạn thơ đưa tôi đi thăm đường Trịnh Công Sơn mới hình thành. Con đường đẹp, nghiêng nghiêng từ cầu Gia Hội đổ xuống, ôm sát tả ngạn sông Hương, nhìn qua cồn Hến.

Người bạn lại đưa tôi ngược về Kim Long, vào thăm làng Phú Mộng. Kim Long thì đã biết từ xưa: Kim Long có gái mỹ miều / Trẫm thương trẫm nhớ trẫm liều trẫm đi. Còn Phú Mộng thì chưa biết. Nằm trong Kim Long êm đềm nhưng Phú Mộng có cái gì đó khác. Nó đẹp nhưng diêm dúa, nhiều tiệm ăn, nhà nghỉ, quán nhậu. Nội cái tên Phú Mộng nghe đã thấy hơi mệt rồi.

Đi vào sâu thêm chút nữa thì đã có Bệnh viện tâm thần Huế. Ngược lên phía trên thì có Thiên Mụ, Huyền Không…

Lại nhớ một buổi “giao lưu” khác của tôi ở Hội trường Làng nghề trên đường Lê Lợi bên bờ sông Hương, cùng khu triển lãm Lê Bá Đảng và Trung tâm văn hóa Phật giáo Liễu Quán… Gần đó là trường Quốc học, trường Đồng Khánh (Hai Bà Trưng). Vẫn còn những cô gái Huế đạp xe dịu dàng, bên cạnh những cô gái Huế khác vù vù xe đời mới, che mặt, quần short, không kém Sài Gòn, Đà Nẵng…

Trong buổi “giao lưu” này, GS Bửu Ý đã có những nhận xét về Đỗ Hồng Ngọc rất cảm kích. Anh nói lúc đầu anh đọc Đỗ Hồng Ngọc chỉ vì tò mò, xem thử bác sĩ viết văn ra sao. Trên thế giới cũng đã có nhiều nhà văn là bác sĩ, ở Việt Nam cũng nhiều, như Nguyễn Khắc Viện, Trương Thìn, Thân Trọng Minh, Đỗ Hồng Ngọc…

Anh cho rằng có lẽ do nghề nghiệp, được tiếp xúc với nỗi đau nỗi khổ của kiếp người, được gần gũi với cái sống cái chết của con người nên bác sĩ mà viết thì viết rất lạ, rất sâu. “Đỗ Hồng Ngọc viết nhiều điều thấy rất khó mà thành dễ.

Với Đỗ Hồng Ngọc, người ta cứ nhớ ông là bác sĩ mà quên ông là một nhà văn… Văn chương của Đỗ Hồng Ngọc là thứ văn chương lạ lùng vừa thâm sâu vừa đơn giản, anh viết dễ như thở, đọc anh thấy vui sướng mà ngạc nhiên (…). Ngôn ngữ của anh có rất nhiều cấp độ, không chỉ thứ ngôn ngữ thâm trầm, ngôn ngữ của trí thức, lẫn với ngôn ngữ của báo chí, ngôn ngữ của thường dân… mà đi vào nhau rất nhuyễn, rất đẹp…

Đọc tác phẩm Thấp thoáng lời kinh, nhiều bài đọc xong, gấp sách lại, thấy ông này tài quá, vấn đề thâm sâu vậy sao ông có thể giải dễ thế này, mình cũng có nghĩ mà không viết được. Tuy nhiên, có chỗ ông cũng chủ quan, nghĩ ai cũng hiểu được nên viết quá vắn tắt, quá cô đọng. Với tài viết dễ như ĐHN có thể viết cho rõ hơn ra thì lợi ích nhiều hơn….”

Buổi hôm đó, Ni Sư Như Minh đã đọc ngay một bài thơ vừa cảm tác để tặng ĐHN.

Lần về Huế cùng Nhóm Học Phật chùa Xá Lợi với Trần Đình Sơn, Thanh Nguyên, Minh Ngọc, Ngô Tiến Nhân, Trần Phi Hùng, Tô Văn Thiện, Diệu Viên (Thuý Mai)… Chúng tôi quyết định đi thăm Lăng Gia Long trước. Khá xa. Ít người thăm viếng so với các lăng Minh Mạng, Tự Đức… quen thuộc. Đường quanh co khúc khuỷu, sát bờ vực đầu nguồn sông Hương. Phong cảnh yên tĩnh. Một miền quê thanh bình.

Lăng các vua triều Nguyễn khác nhau, mỗi Lăng thể hiện tính cách của mỗi ông vua! Tự Đức thì có cái “bay bướm” của nhà thơ. “Minh Mạng” thì cái nghiêm trang của nhà “quản lý”… Gia Long thì uy nghi, vừa trang nghiêm vừa thơ mộng. Đặc biệt ở Lăng Gia Long còn phảng phất nhiều nét Nam bộ… Có lẽ do lúc còn bôn ba xuôi ngược, ông đã gắn bó nhiều với phương Nam. Quanh lăng nào xoài, nào vú sữa…, trước lăng mênh mông một đầm nước um tùm lau sậy có nhiều cá lóc, người giữ lăng cho biết.

Triều Nguyễn hình như khi lên ngôi, thì vị vua nào cũng lo trước hết xây cho mình một cái Lăng để đợi ngày… băng hà! Không biết các triều đại khác có giống vậy không. Phải chăng vị vua nào của triều Nguyễn cũng ý thức đời là vô thường, kiếp sống là giả tạm? Bởi vua chúa khi lên ngôi, thì thường lo gồm thâu lục quốc, nhất thống giang hồ, muôn năm trường trị, lo xây tam cung lục viện, tìm thuốc trường sanh bất tử…?

Buổi sáng hôm sau, chúng tôi lên Huyền Không Sơn Thượng thăm Sư Giới Đức. Nghe Sư sắp nhập thất 3 năm. “Rửa tay gác kiếm. Tuyệt tích giang hồ!”. Sư vốn là một nghệ sĩ, một nhà thơ, nhà văn, nhà thư pháp nổi tiếng Minh Đức Triều Tâm Ảnh từ hơn bốn mươi năm trước.

Vẫn mưa lất phất. Khá lạnh. Mây mù trên đỉnh núi xa. Lang thang chợt thấy một túp lều tranh, giữa lòng hồ lớn, có dòng suối róc rách, một nhịp cầu bắt ngang… Lạ nhỉ. Ai mà chọn một chỗ đẹp như tranh vầy nhỉ. Làm nhớ “Nhà tôi bên chiếc cầu soi nước/ Em đến tôi một lần/ Bao lũ chim rừng họp đàn trên khắp bến xuân…” (Văn Cao). Lần theo chiếc cầu tre nhiều đoạn như sắp gãy tìm chủ nhân. Thì ra, đó là Sư CQ. Châm nước pha trà bên bếp lửa hồng mời khách phương xa, chưa gặp mà không hề lạ.

Trên đường về ghé chùa Thiên Mụ. Đã quá trưa. Chùa đông du khách quá! Lễ Phật, tham quan các nơi rồi… xuống núi.

Dịp này Nhóm Học Phật chùa Xá Lợi chúng tôi có buổi đàm đạo, trao đổi rất bổ ích với các “bạn đạo” xứ Huế như anh Lê Văn Lợi, Nguyễn Phố, Cao Huy Hóa, bác sĩ Phạm Đức Thành Dũng… tại nhà của anh Ngô Tiến Nhân. Riêng tôi, lần nào về Huế, cũng đều ghé thăm Tuệ Tĩnh áo vàng lẫn Tuệ Tĩnh áo nâu, nơi chữa bệnh cho bá tánh; thăm cả Đan viện Thiên An, nơi có các thầy áo chùng đen đang đàn cho các bạn sinh viên ca hát dưới bóng cây…; đến chùa Hồng Ân thăm sư bà 99 tuổi, mắt sáng như sao, đang say mê đọc sách, rồi đến Niệm Phật đường dự bữa cơm chay…

Hôm sau, thăm chùa Quốc Ân, Tổ đình thiền Lâm Tế, do Sư Nguyên Thiều khai sơn, năm 1682, thời chúa Nguyễn Phúc Tần. Một cõi Phật trang nghiêm, thanh tịnh. Lòng như nhẹ lâng. Mưa vẫn nặng hạt. Rồi đến chùa Thuyền Tôn, do Thiền sư Liễu Quán dựng lập từ đầu thế kỷ XVII. Đây cũng là nơi đã nhiều lần mở các Đại giới đàn truyền giới cho hàng vạn tín đồ. Huế nay còn có Trung tâm Liễu Quán rất trang nhã bên bờ sông Hương và có giai phẩm Liễu Quán rất đẹp và giá trị. Ghé Ni viện Diệu Đức, được xây dựng từ năm 1932 bởi Sư bà Diệu Không, nay vẫn là một trung tâm đào tạo nổi tiếng cả nước.

Chùa Bảo Quốc có từ đời chúa Nguyễn Phúc Tần, nơi ngài Liễu Quán từng đến học Đạo nhiều năm, sau này trở thành Trường Phật học, đào tạo tăng tài. Các Hòa thượng Trí Tịnh, Thiện Hoa… ở phương Nam cũng từng đến học tập nơi này. Cư sĩ, bác sĩ Lê Đình Thám, Hội trưởng An Nam Phật học hội, cũng sinh hoạt tại đây. Chùa Bảo Quốc đã được Hoàng hậu Hiếu Khương cho tái thiết năm 1808 và sau này Bà Từ Dụ cũng đã hỗ trợ sửa sang.

Tiếp đó, viếng chùa Từ Hiếu và chùa Từ Đàm, hôm sau còn ghé Trúc Lâm Bạch Mã trên đường về Đà Nẵng…

Tôi cũng có dịp ghé thăm Túy Vân Tự (Chùa Thánh Duyên), ngôi chùa nằm trên núi Túy Vân, bên bờ Phá Tam Giang. Xưa muốn đến thăm phải đi thuyền. Nay nhờ có cầu Trường Hà, nên có thể đi bằng xe, hoặc đi từ cửa bể Thuận An. Từ Tháp Điều Ngự nhìn toàn cảnh cầu Tư Hiền, Đầm Cầu Hai và Phá Tam Giang mênh mông sóng nước!

Túy Vân là ngôi chùa được các đời vua Gia Long, Minh Mạng và nhất là Thiệu Trị đặc biệt chăm sóc vì sự hùng vĩ, uy nghi và tuyệt đẹp của nó.

Đi sâu vào các chùa chiền xứ Thần Kinh mới thấy Phật giáo từ xa xưa đã được vua chúa quan tâm hỗ trợ, đặc biệt chúa Nguyễn Phúc Tần, vua Minh Mạng, Thiệu Trị, Tự Đức… đã tạo điều kiện cho sự phát triển bền vững, cũng đã được các Công chúa, Hoàng hậu… tích cực giúp đỡ xây dựng, trùng tu.

Huế đúng là cái nôi của Phật giáo, không chỉ của miền Trung mà gần gũi biết bao với miền Nam. Ngoài việc tu tập, còn đào tạo Tăng tài, ra báo, tổ chức hệ thống gia đình Phật tử, đã có sự đóng góp không nhỏ của các Cư sĩ, Phật tử. “Gốc sâu thì nhánh tốt / Nguồn xa thì sông dài…”

Ở chùa Bảo Quốc, nơi đào tạo tăng tài, không chỉ có các vị Thầy Đạo cao đức trọng mà còn có sự hợp lực của các Cư sĩ… còn thấy có trưng bày ảnh các vị Hòa thượng và cư sĩ Lê Đình Thám, cùng một bài kệ của Thầy Phước Hậu:

“Kinh điển lưu truyền tám vạn tư,

Học hành không thiếu cũng không dư,

Năm nay nghĩ lại chừng quên hết,

Chỉ nhớ trên đầu một chữ NHƯ.”

“Chỉ nhớ trên đầu một chữ Như”.

Vậy là đã đủ!

Nguồn: Phật học Từ Quang